هدایت الهی به معنای نفی اختیار نیست / تفسیر کلینی از آیه نور

 آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، هفتم بهمن‌ماه در ادامه مباحث تفسیر سوره مبارکه نور به آیه «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لَا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» اشاره کرد و گفت: ابن سینا در اشارات برای نشان دادن نبوغ برخی از افراد از همین تعبیر «وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ» استفاده کرده و آورده است که انسان نابغه قبل از آن که حرکتی در ذهنش رخ دهد، به بیان نتیجه می‌پردازد و تا انتهای مطلب بیان نشده را می‌فهمد.

وی افزود: در انتها هم تعبیر «من یشاء» را به کار برده است؛ معنای این واژه جبر نیست؛ یعنی خدا برخی را با اجبار هدایت کرده باشد، همچنین عامل گمراهی انسان‌ها، هم خداوند نیست و هر کسی مسئول فعل و رفتار و گفتار خویش است.

آیت‌الله هادوی تهرانی با بیان اینکه همه چیز در مشیت خداوند است، اما نافی اراده او نیست، تصریح کرد: تنها چیزی که انسان به آن مضطر است، اختیار است، لذا هم می‌تواند شکور یا کفور باشد و اگر کسی راه کفر را انتخاب کرد، مصداق یضل‌الله من یشاء خواهد بود.

استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: اگر اختیار و اراده نباشد، بساط ثواب و عقاب و بهشت و جهنم باید جمع شود، زیرا کسی که جبراً هدایت یا گمراه شده، برای چه چیزی باید جزا ببیند، اخیراً پاپ فعلی کلیسای کاتولیک تکرار کرده که بهشت و جهنمی در کار نیست و خدا مهربانتر از آن است که کسی را عقاب کند.

آیت‌الله هادوی تهرانی اضافه کرد: چنین نظری نتیجه عدم درک درست از مفاهیم دینی و توجه جزیره‌ای به دستورات و آموزه‌های دین است؛ خداوند خود را رحمان و رحیم معرفی فرموده است، اما اقتضای رحیمیت خداوند این است که فقط بندگان مؤمن وارد بهشت شوند؛ اقتضای عدل و حکمت الهی هم مقتضی آن است که میان کافر و مؤمن تفاوت وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه یکی از باورهای غلط در میان برخی از مسیحیان این است که پاپ معصوم است، افزود: این در حالی است که فرانسیس خودش وقتی بنده در واتیکان در جلسه خصوصی با حضور رهبران مسیحی بودم، این مسئله را نقض کرد و یکسری مفاهیم مسیحی دیگر را هم تخطئه کرده است. 

وی با بیان اینکه اشعری‌ها از این آیه و آیات مشابه برای اثبات جبرگرایی استفاده کرده‌اند، گفت: در برخی روایات برای این آیه مبارکه تطبیقاتی بیان شده است؛ مثلاً در تفسیر قمی، از امام باقر(ع) درباره نور الله فرمودند: خداوند در این سوره با نور خودش آغاز کرد و مثل نور مثل هدایت خداوند در قلب مؤمن است. مشکات درون مؤمن است و مصباح هم نوری است که خداوند آن را در قلب مؤمن قرار داده است. مقصود از شجره هم خود انسان مؤمن است.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: علامه طباطبایی هم در مورد نور  فرموده‌اند که مراد «فریضةّ علی فریضة و سنةّ علی سنة» یعنی خداوند با واجبات و مستحباتش هر کس را بخواهد هدایت می‌کند. مرحوم کلینی هم روایتی از امام صادق(ع) نقل کرده است که مراد از مشکات، حضرت فاطمه(س)، مصباح امام حسن(ع) و زجاجه امام حسین(ع) است و فاطمه همانند کوکب دری در میان زنان دنیاست. براساس این روایت، شجره، ابراهیم است و «لا شرقیه و لاغربیه» یعنی نه مسیحی و نه یهودی است و «نور علی نور» یعنی امامی بعد از امامی از نسل او هستند.

هادوی تهرانی اظهار کرد: اگر این روایت صحیح باشد، از باب تأویل و تطبیق است و نه تفسیر و تفسیر آیه در حقیقت تبیین نور خداوند است که با مثل بیان شده است. خداوند این مفاهیم را با زبان عامه فهم برای مردم بیان کرده و در پایان آیه هم تأکید فرموده است که خداوند اینگونه برای مردم مثال می‌زند.

انتهای پیام